Zeynep Cur
“Gottlob Frege, modern matematiksel mantığı kurdu.”
Bu önermeyi “Gottlob Frege” ve “modern matematiksel mantığı kurdu” şeklinde ikiye ayıralım. Bu ayrım sonucu meydana gelen ikinci kısım, doymamıştır. İkinci kısım, ancak bir özel ad veya özel adı temsil eden bir ifade ile doldurulduğu müddetçe tam bir mana ortaya çıkar. Aristoteles’ten sonraki en önemli mantıkçı olarak kabul edilen Gottlob Frege, Fonksiyon, Anlam, Kavram adlı Frege’nin seçme makalelerinden oluşan kitabında, yukarıdaki önerme gibi kendi örnekleriyle hiçbir kısıtlamada bulunmadan fonksiyon değeri olarak nesnelerin önünü açıyor. Yani, yazının hemen başında verdiğimiz örneğin “Türkçesi” bir yanıyla böyle. Ayrıca Frege, fonksiyonun tek başına tam olmadığının altını çizerken, tamamlanmaya muhtaç ve doymamış diye adlandırılması gerektiğini ifade ediyor. Bu durumu yalnız sayılarla verdiği örneklerle de sıralamıyor.
Öte yandan, çalışmalarını matematiksel mantık ve matematik felsefesi üzerine yoğunlaştıran Frege, mantığın modern gelişimini mümkün kılan temel fikirleriyle modern matematiksel mantığın da kurucusu. Kitap, Frege’nin Fonksiyon ve Kavram’a dair önsözü ile açılıyor. Frege bu önsözde niyetinin aritmetiğin temel tanımlarını Kavramyazısı’nda (Begriffsschrift ) ifade edeceğini ve delillerinin sadece onun kendi imleriyle çıkarış tarzını göstereceğini söylüyor. Üstelik Frege, sadece matematikçilere yönelik bir anlatım tarzı yerine herkesin anlayabileceği ifadelerle matematikle alakalı meseleleri anlatmayı başarmış. Hareket noktası “matematikte fonksiyon” olan Frege, “fonksiyon” kelimesinden ne anlaşıldığını bilmek için öncesinde ileri analizin keşfedildiği zamana dönmemiz gerektiğini söylüyor.
Kitaptaki makalelerden biri olan Mana ve Anlama Dair’e “Özdeşlik manasındaki eşitlik, nesneler arası ilişki mi yoksa nesnelere verilen adlar veya imler arası ilişki midir?” gibi kolaylıkla cevaplanamayacak sorular sorarak başlıyor. a = a ile a = b önermelerinin farklı bilgi değerine sahip olduğunu, mana ve anlam ayrımından hareketle açıklayarak anlatıyor.
Bir diğer makalesi Kavram ve Nesneye Dair’de “kavram” sözünün farklı farklı kullanıldığını, farklı manalara geldiğinin altını çizerek kendisinin mantıki kullanımı sıkı sıkıya takip ettiğini belirterek konuyu derinleştiriyor. Frege makalenin devamında Benno Kerry’in kendisinin “kavram” hakkındaki düşüncelerinin eleştirilerine de yanıt veriyor. Kavramın, nesne ile ilişkisinin nasıl belirleneceğini detaylıca tartışarak “Kavram”ın ne olduğunu ve öncesinde nesneye döndürülmesi gerektiğini anlatıyor. Başka bir ifade ediş ile, arkasına koyduğumuz “kavram” sözünün imlediğimiz bir nesneyle temsili lazımdır, diyor.
Matematik felsefesi, matematiksel mantık ve dil felsefesi gibi alanlarda derinden etkisi olan Frege’nin önsözü ve felsefî tartışmalarının en etkili teorilerini içeren makalelerinden oluşan -Fonksiyon ve Kavram, Mana ve Anlama Dair, Kavram ve Nesneye Dair, Fonksiyon Nedir?- Fonksiyon, Kavram, Anlam kitabı Ketebe Yayınları etiketi ve M. Sami Türk çevirisi ile okuyucuyla buluştu. Günümüzün çağdaş felsefi tartışmalarına dair ortaya konan teorileri merak eden ve alana ilgi duyan her okur için ilgi çekici bir çalışma.