Tolga Karahan
Uzun yıllardır sürdürdüğü “Laz kültürü/dili” çalışmalarının kapsamlı bir semeresini veren İrfan Çağatay Aleksiva, Laz tarihi çalışmaları konusunda dönemsel bir açığı kapatıyor. Ekim 2024’te İletişim Yayınları’ndan çıkan Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Lazlar (1877-1923) adlı çalışmasıyla hem tarihî hem de içtimaî bir okuma sunan Aleksiva, Lazistan’ın 93 Harbi (Osmanlı-Rus Savaşı) neticesinde bölünmesinin canlandırdığı Laz hareketinin merhalelerini; Laz aydınlarının ortaya çıkışı, cemiyet ve derneklerin kurulması gibi nedenler üzerinden anlamlandırıyor.
“Laz kimdir?”, “Karadeniz Bölgesi’ndeki herkesin Laz olarak telakki edilmesinin sebebi nedir?” ve benzeri soru(n)ların cevaplarını arayan yazar, bu ve benzeri soruların cevaplarını gayet “geniş” ve “belgeli” bir kaynak skalasıyla vererek Lazlara isnat edilen birçok kavramın da eleştirisini yapıyor.
Eser, her ne kadar belirli bir tebaanın tarihî ve kültürel serüvenini irdeliyor gibi gözükse de yazarın bu okumayı yaparken ele aldığı/tartıştığı soru(n)lar, Osmanlı coğrafyasında kimliklerin oluşumu ve dönüşümü süreçlerinin -bazen doğrudan bazen dolaylı olarak- izini sürerek gayet geniş bir alanı içine almaktadır. Bununla birlikte önceki çalışmalarını da eserine dahil eden Aleksiva, metinlerarası bağlarla Lazların/Lazcanın süregelen rahatsızlıklarını/sorunlarını etraflıca aktararak birçok “mit”in prototipini gözler önüne sermektedir.
Yine bu düşüncelerini eserin sonundaki “Laz Talebe Cemiyeti Nizamnâme-i Esâsîsi”, “Laz Tekâmül-i Milli Cemiyet-i Hayriyesi Nizamnâme-i Esâsîsi”, “Laz Kardeşlerimizin Fedakârlıkları” gibi nizamnâme, gazete yazısı, mektup ve şifrelerle “Ekler” altında zenginleştiren Aleksiva, şüphe yok ki, 1990’lı yıllardan sonra uyanışa geçen Laz kültür hareketinin “mahmur”luğunu bir nebze de olsa kırmıştır.
İrfan Çağatay’ın bu çalışmasında “parça”yı görmek isterken “bütün”ü kaçırmamak gerek. Aleksiva, kelime tercihlerine kadar düşündüğü, yaşadığı ve vücuda getirdiği bu çalışmasıyla, yukarıda ifade edildiği gibi, Laz tarihinin/kültürünün dönemsel bir açığını kapatarak bu tarz çalışmaların artışı konusunda araştırmacılara/ilgililere büyük bir örnek oluyor. Yazar, bu çalışmasıyla, kitabın sonunda Mahmut Goloğlu’ndan naklen belirttiği “Lazistan sivilcesi”nin (s. 210) “irin”li (?) kısmını tarihî gerçeklik ve üniversal donelerle temizlemiş, “idrak”i yüksek zihinlere hem “parça”dan “bütün”e gidiş yolunu hem de “haklı” niyetini göstermiştir.
Yazar Kimdir?
İrfan Çağatay Aleksiva: 1981 Ardeşen doğumlu. İlk ve orta öğrenimini Ardeşen’de tamamladı. 2002’de İstanbul’a Marmara Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı okumak için geldi. İstanbul’da Laz çalışmalarında aktif rol aldı. 2009-2010 yıllarında Tiflis’te yaşadı. 2011’den beri çeşitli projelerde Lazca, Laz tarihi, arşiv ve yayın çalışmaları yapmaktadır. 2013’te Lazi Kültür Yayınlarını kurup Ağani Murutsxi gazetesini ve Uncire dergisini çıkarmıştır. Başlıca yayınları: Lazca-Türkçe Büyük Sözlük (Çiviyazıları, 2007); Svacoxo Laz Yeradları Sözlüğü (Laz Kültür Derneği Yayınları, 2009); Çquni Çhara Albonişi Supara ve Chitaşi’nin Diğer Yazıları (Laz Kültür Derneği Yayınları, 2012); Lazca Matematik Kitabı Oxesapuşi Supara Tıpkıbasım ve Sözlük (Geoaktif Yayınları, 2012); Lazuri Texts Artaşeni Dialect (Lazi Kültür Yayınları, 2014); Laz Halk İnançları ve Mitolojisi (Heyamola Yayınları, 2020); İki Osmanlı Aydınının Kaleminden Lazlar ve Lazistan (Heyamola Yayınları, 2020); Dictionary of Laz Plant Names (Lincom GmbH,2020); Sovyet Arşivlerinde İskender Chitaşi (Lazi Kültür Yayınları, 2021); Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Lazlar (1877- 1923) (İletişim Yayınları, 2024).
İlk yorum yapan olun