Dilek Büyük
“Sevgi anlaşmak değildir, nedensiz de sevilir,” der bir şarkı. Her ne kadar aşktan söz etse de bahis konusu şarkı, öyle arkadaşlıklar, öyle dostluklar vardır ki, “bu zıtlıkla bu ilişki nasıl sürüyor,” der dışarıdan bakanlar. İşte Kolka Pankin ile Petka Yerşov’un arkadaşlığı da böyle…
Rus yazar Daniil Harms tarafından yazılan ve tam adı Kolka Pankin Brezilya’ya Nasıl Uçtu/ Kolka Pankin’in Brezilya’ya Nasıl Uçtuğuna, Petka Yerşov’un ise Hiçbir Şeye İnanmadığına Dair olan kitap ilk kez 1928’de basılmış. Neredeyse asırlık olan kitap bugün hâlâ okurken kıkır kıkır güldüren ama bir yandan da ilişkiler ve davranışlar üstüne düşündüren hem küçüklere hem büyüklere hitap eden, zerrece eskimemiş bir metin.
On bir kısa bölüme ayrılan absürt metnin neredeyse tamamı diyalog şeklinde kaleme alınmış. Diyalog öylesine akıcı bir yapıya sahip ki, hız trenine binmişcesine okuru her diyalogda daha fazla heyecanlandırıyor. İki benzemez karakterin yol macerası anlatılmış ama hikâyeyi okuyup bitirdiğinizde bunun pekâlâ bir metafor olabileceğini de düşünüyorsunuz. Karakterlerden biri Kolka Pankin. Ziyadesiyle hayalpereset, enine boyuna düşünmeyen ya da olur mu olmaz mı diye fikir süzgeci kullanmayan, bu yüzden kendi söylediğine şıp diye inanıveren, her daim yola ve maceraya hazır bir karakter. Onun için madalyon her zaman tek bir yüze sahip. İkinci karakterimiz ise Kolka Pankin’in arkadaşı Petka Yerşov. Petka, Kolka ile taban tabana zıt. Sorgulayan, emin olmaya çalışan bir karakter. Ve elbette bu zıtlık her diyaloğun sonuna doğru karakterlerin çatışmasına yol açıyor. Bu çatışmalar bir yandan okuru güldürürken, diğer yandan da hikâyenin ritminin artmasını sağlıyor. Biraz da bu nedenle, okur diyalogları okudukça tekerlemelerin uyandırdığı tadı hisseder hâle geliyor.
Hikâye, Kolka’nın Brezilya’ya gitmeye karar vermesiyle başlar. Petka’ya kararını açar. Uçak’la gidecektir ama cebinde tramvay parası bile yoktur. Ertesi sabah Petka’yla birlikte hayli uzaktaki uçuş pistine yürüyerek giderler. Tanıdık olduğunu söylediği bir pilota derdini anlatır. Pilot tanıdık değildir, bahsedilen ismi duymamıştır bile. Kolka ve Petka’yı bıyık altından gülerek dinleyen pilot “Tamam, Brezilya’ya gidiyoruz,” der ve yola çıkarlar. Motor gürültüsünden birbirini duyamayan kahramanlarımızın diyaloğu her zamankinden daha komiktir; sağır duymaz, uydururur deyişini anımsatır. Ve pilot onları indirip yoluna devam eder. Kolka indikleri yerdeki ağaçları, insanları ve tüm gördüklerini kafasındaki Brezilya resmine uydurmaya çalışır. Petka ise sorgulayan yapısıyla Kolka’nın söylediklerine pek inanmaz. Üstüne üstlük insanlar onları kovalar, Kolka’yı bir güzel pataklarlar. Ve hikâye oradan geçen bir otomobilin sürücüsünün “Leningrad’a gitmek için sağa mı sola mı dönmeliyim?” sorusuyla yön değiştirir. Petka Brezilya’da olmadıklarının kesinleşmesiyle ağlayarak sürücünün onları da şehre götürmesini ister. Sürücü de şaşkındır, iki çocuğun bu kırsala nasıl geldiğini anlayamaz. Kolka ise dönüş yolu boyunca hâlâ “Brezilya’da gördükleri”nden dem vurmaktadır.
Kitabın boyutları alışılmışın dışında tasarlanmış. Bu, metnin sıradışılığına eşlik eden bir farklılık oluşturmuş. Çizimleri ise kitabın orijinalinde bir kadın çizere, Evgeniya Konstantinovna Evenbach’a ait. Döneminin tarzını yansıtan görseller kullanmış Evenbach. Türkçe baskının çizimleri ise Fatih Öztürk’e ait. Göz alıcı renklerin kullanıldığı ve çocuk çizimlerini anımsatan görseller yazarın hınzırlığına ustaca eşlik etmiş. Ayrıca iki kafadarın Brezilya’ya değil, ülkelerindeki bir tarım alanına geldiklerinin bilgisini de çizimde Fatih Öztürk’ün okura göz kırpan çizimlerine yerleştirdiği ipucundan öğreniyoruz.
Yaklaşık yüz yıllık bu absürt arkadaşlık hikâyesini ve Daniil Harms’ı Cahit Sıtkı Tarancı’nın Kolka Pankin ve Petka Yerşov’u anımsatan dizeleriyle selamlayalım o hâlde:
Değil kardeşim, dal yeşil değil,gök mavi değil,
Bilsen! Ben hangi alemdeyim, sen hangi alemde!
Aklından geçer mi dersin aklımdan geçen şeyler?
Sanmam! Yıldız ve rüzgâr payımız müsavi değil;
Sen kendi gecende gidersin, ben kendi gecemde
…
Daniil Harms-Fatih Öztürk, Kolka Pankin Brezilya’ya Nasıl Uçtu, Nesin Yayınevi.
