Mahmut Mutman, Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanındaki samimiyet, dil, edebiyat ve sır arasındaki ilişkiye değiniyor.
Dinlemek için aşağıdaki linke tıklayınız:
Edebiyat Vakti
Tanpınar, Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün daha en başlarında şöyle yazıyor:
Çünkü ben Hayri İrdal, her şeyden evvel mutlak bir samimilik taraftarıyım. İnsan her şeyi açıkça söylemedikten sonra neden yazı yazsın? Bu cinsten kayıtsız şartsız bir samimilik ise behemehal bir süzme, eleme ister. Siz de kabul edersiniz ki, her şeyi olduğu gibi söylemek mümkün değildir. Sözü bir yana bırakmaktansa, vaktinde iyi tasarlamak, okuyucu ile behemehal anlaşacağınız noktaları seçmek gerekir. Çünkü samimiyet tek başına olan bir iş değildir. (Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Dergah, s. 10)
Bu bilmecemsi ve terbiyevi, hem ahlakî hem edebî açıdan, yani kompozisyon anlamında da terbiyevi, metodik satırları ilk okuduğumda şok olmuştum. O zamandan beri düşünüyorum, ama tatmin edici bir şey söylemek zor. Mutlak veya kayıtsız şartsız bir samimiyetin mümkün olmadığını, Tanpınar’ın özellikle bu metnine sık sık atfedilen ironik üslubuna referansla ileri sürmek boş bir tekrar olurdu. Bir metin ne söylüyorsa odur. Evet,“insanı her şeyi açıkça söylemedikten sonra neden yazsın?” Çünkü bu “bir süzme, eleme ister. Siz de kabul edersiniz ki, her şeyi olduğu gibi söylemek mümkün değildir.” Samimiyet ve kompozisyon. Uzlaşmaz ayrılmazlar. İşte bu saatleri ayarlamayı gerektirir, yani “vaktinde iyi tasarlama”yı. Saatleri ayarlamak durumundayız, saatler ait oldukları kimselerin huylarını alırlar. O halde bir tez: Saatleri Ayarlama Enstitüsü, teknoloji, yabancılaşma, hazır giyim modernlik ve benzeri değil, dil ve sır hakkındadır. Daha doğrusu edebiyat ve sır hakkında. “Samimiyet tek başına olan bir iş değildir.” Edebiyat sır aktarabilir. Ama bu aktarıldığında sır olmaktan çıkmaz, sırra kavuşur.
Mahmut Mutman: Eğitimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve ABD’de University of California, Santa Cruz’da tamamlayan Mutman, Türkiye’de ODTÜ, Bilkent Üniversitesi, İstanbul Şehir Üniversitesi, ABD’de San Jose State University ve Tufts University’de ders vermiştir. Finlandiya Tampere Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Mutman’ın yerli ve yabancı çeşitli yayınları vardır.
(Görsel, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nün izniyle kullanılmıştır. Her hakkı saklıdır.)
