Naci Sadullah
En kuvvetli şair, romancı ve hikâyecimiz kim?
Peyami Safa, suallerime cevap olarak bir makale yazmış:
“Benden bir tek isim istediğiniz zaman en beğendiğim yaratıcı olarak size vereceğim büyük isim, yalnız ‘Allah’tır. İster bütün dünya edebiyatından ister sadece bizden bahsediniz, kıymetler arasında bir hierarchie tayinine mecbur olduğum zaman tek adam üstünde kalmama hiçbir imkân göremiyorum.
En büyük muharrir, en kudretli şair bizde ekseriya en küçük ve en kudretsiz adamların yalnız kendilerine layık gördükleri vasıflardır.
Sualler karşısında susmaları, böyle bir gizli tevcihin ifadesi olabilir. Kendimi bu şüpheden de kurtarmak için hemen ilave edeyim:
Mukayeselerin, kıymet tayininde pek yanlış bir ölçü olduğuna kaniyim ve bir sanatkarın ancak kendi nefsiyle rekabetinde bir üstünlük payesi alabileceğine inanıyorum. Çünkü her insan, ötekinden ayrı bir cins kıymetler manzumesi içinde mütalaa edilir ve bu manzumenin kendi tekamülüne göre derece alabilir.
‘Halit Ziya mı daha büyük romancıdır Hüseyin Rahmi mi?’ gibi bir sualde, yalnız iki insan arasındaki şahsiyet ölçülerinin farkları değil, iki roman nev’inin farkları da bizim tek plan üzerinde salim bir mukayese yapmamıza manidir.
Eğer edebiyat adamlarımızın en büyüğünü değil, en büyüklerini soruyorsanız, aynı isimler üstünde sizinle de başkalarıyla da birleşeceğimi ümit ediyorum.
Hükümleri ne kadar sathi olursa olsun, edebiyat tarihleri pek az yanılırlar. Bazan kıymetleri tayinde geç kaldıkları görülür. Bugünkü nesil istisna edilirse, ondan evvelkiler için edebiyat tarihlerimizin verdikleri hükümler çok kaba, üstünkörü fakat yerindedir.
Bugünkülere gelince… Biz teşekkül hâlinde bir nesiliz. Son eserini vermeyen insanlar için tenkit de son sözünü söyleyemez.
Başlarken bana çok ümit veren nice genç şairler tanıdım ki, sonraları, edebiyata yabancı ihtiraslarla sapıttılar ve haklarında iyi fikirler sahibi olmanın acelesini bana pahalıya mâl ettiler. Hayır! Bugünküler için karar vermek değil, ümit etmekten de korkuyorum:
Hem bu ümit, bir şahıstan ziyade bir nesilden doğmak şartıyla hakikat olabilir. Ben de size filan adamı değil, cemiyeti göstererek en büyük yaratıcı Allah’tan sonra Türk’tür! diyebilirim.”
Âdetin mutlaka yerini bulması lazımsa, benim, Peyami’nin sözlerine kendimden katacağım, muterize içinde alınmış yarım düzine nida işaretinden ibarettir.
N. S.
3 Nisan 1936
